تاریخچه فن بيان و سخنراني

فن بيان و سخنراني دو مفهوم جذاب و در هم تنيده هستند که در زمینه‌های مختلفي، از جمله سیاست، آموزش، هنر، دین و رسانه به کار می‌روند. فن بیان مجموعه‌ای از روش‌ها و تکنیک‌هایی است که با استفاده از آن‌ها می‌توان به صورت مؤثر، قانع‌کننده و جذاب با مخاطبان ارتباط برقرار کرد. و سخنرانی نیز فرايند صحبت کردن یک فرد برای گروهی از مخاطبين يا شنوندگان با نيت آگاهي بخشي(تدريس)، تاثير گذاري، سرگرمي و… مي باشد.
تاریخچه فن بیان و سخنرانی به دوران باستان برمی‌گردد. پیدایش این هنر را می‌توان در فرهنگ‌های مصر، بابل، چین، هند و گرشاسپ به دست آورد . اما شکوفایی واقعی آن را در یونان باستان مشاهده می‌کنیم. فلاسفه و سخنوران یونانی همچون سقراط، پلاتو، اسقولای، دمستنس و ارسطو به تحقیق، تدریس و نظریه‌پردازی درباره فن بيان و سخنراني پرداختند.  از جمله آثار معروف در این زمینه می‌توان به [«بلاغت»] از ارسطو، [«گورگياس»] و [«فائدروس»] از پلاتو و [«سخنوري»] از کوئینتین (Quintilian) اشاره کرد.

ارسطو

ارسطو که به عنوان پدر فلسفه فن بیان شناخته می‌شود، فن بیان را «توانایی دیدن ابزار موجود برای ترغيب (در هر زمينه‌ای)» تعريف کرده است. او پنج عامل اصلي فن بيان را منطق (Logos)، اعتبار (Ethos)، احساس (Pathos)، هدف (Telos) و تنظيم  (Kairos) برشمرده است.
منطق به استدلال‌های منطقی و معقول در سخنرانی اشاره دارد.
اعتبار به شخصیت و صداقت سخنور و اعتمادی که در مخاطبان ایجاد می‌کند مربوط می‌شود.
احساس به تأثیری که سخنور بر روی احساسات و عواطف مخاطبان می‌گذارد اطلاق می‌شود.
هدف به نیت و هدفی که سخنور از سخنرانی خود دارد ارجاع دارد.
تنظيم به زمان، مکان، شرایط و فرصت‌های مناسب برای سخنرانی اشاره دارد.

روم باستان

فن بیان و سخنرانی در روم باستان نیز پیشرفت چشمگیری داشت. سخنوران رومی همچون سيسرو (Cicero)، سنکا (Seneca)، هوراس (Horace) و جوليوس قيصر (Julius Caesar) به تأثیرگذاری بر روی جمعیت، تقويت قدرت سياسي و حفظ حقوق شهروندي با استفاده از فن بيان و سخنراني پرداختند. آن‌ها نیز بر اساس نظريه‌هاي ارسطو، فن بيان را به سه نوع تقسيم کردند: قضاوتي (Judicial)، مشورتي (Deliberative) و نمايشي (Epideictic).
قضاوتي: نوعي سخنراني است که در دادگاه‌ها صورت مي‌گيرد و در آن سخنور به دفاع يا اتهام از يک شخص يا چيز مي پردازد و از منطق و شواهد استفاده مي‌کند.
مشورتي: نوعي سخنراني است که در مجالس سياسي يا شورايي رخ مي‌دهد و در آن سخنور به تبليغ يا منع يک عمل يا قانون مي پردازد و از منافع يا ضررهای آن بحث مي‌کند.
نمایشی: نوعي سخنرانی است که در مناسبت‌های عمومی یا خصوصی صورت می‌گیرد و در آن سخنور به تحسین یا نکوهش یک شخص، چیز یا فکر مي پردازد و از احساسات و عواطف استفاده می‌کند.

قرون وسطى و عصر رنسانس

فن بيان و سخنراني در قرون وسطى و عصر رنسانس نیز  دستخوش تغییرات و تحولات زیادی شده است. در قرون وسطى، فلسفه فن بيان با الهيات مسيحى تلفيق شده و علم خطابة (Homiletics) را بوجود آورد. در عصر رنسانس، بازگشت به فلسفة گذشتگان باستانى، باعث شكوفائى دوبارة فلسفة فن بيان و سخنراني شده كه در آثارى همچون («آموزش فلسفة») از پتر راموس (Peter Ramus)، [«آموزش فن بيان»] از توماس ويلسون (Thomas Wilson) و [«آموزش سخنوري»] از جورج پاتريك (George Puttenham) منعكس شده است.

عصر روشنگری و قرن هجدهم

فن بیان و سخنرانی در عصر روشنگری و قرن هجدهم نیز تحولات بزرگی را شاهد بود. در این دوران، فلسفه فن بيان با علوم طبيعى، عقلانيت و تجربه تلفيق شد. علم رتوريك (Rhetoric) را بوجود آورده است. در عصر روشنگرى، سخنورانى همچون جان لاك (John Locke)، ديدرو (Diderot)، روسو (Rousseau) و ولتر (Voltaire) به نقد سنت‌ها، ترويج آزادى بيان، حقوق بشر و دموكراسى با استفاده از فن بيان پرداختند. در قرن هجدهم، سخنورانى همچون جورج واشينگتن (George Washington)، توماس جفرسون (Thomas Jefferson)، پاتريك هنرى (Patrick Henry) و آبراهام لينكلن (Abraham Lincoln)  با استفاده از فن بيان مناسب و سخنراني هاي تاريخي و مناسب به تأسيس و حفظ كشور آمريكا، مبارزه با استعمار و برده دارى و ترويج اتحاديه پرداختند.

قرن نوزدهم و بیستم

فن بیان و سخنرانی در قرن نوزدهم و بیستم نیز پیشرفت‌های چشمگیری را تجربه کرد. در قرن نوزدهم، فلسفه فن بيان با علوم اجتماعى، روان شناسى و زبان شناسى تلفيق شد. و علم خطابة (Elocution) را معرفي نموده است. در قرن نوزدهم، سخنورانى همچون چارلز داروین (Charles Darwin)، سيگموند فرويد (Sigmund Freud)، كارل ماركس (Karl Marx) و نيلس بور (Niels Bohr) به تحقيق در زمينه‌هاى علمى مختلف، تغيير نظام‌هاى اجتماعى و سياسى و ترويج نظريات جديد با استفاده از فن بيان پرداختند. در قرن بیستم، سخنورانى همچون محمدعلى جِّینَّة (Muhammad Ali Jinnah)، گاندي (Gandhi)، مارتين لوتر كينگ (Martin Luther King)، نلسون ماندلا (Nelson Mandela) و باراك اوباما (Barack Obama) به استقلال ملي، حقوق مدنى، آزادى و برابرى با استفاده از فن بيان و سخنراني هاي اثرگذار خود پرداختند.

قرن بیست و یکم

فن بیان و سخنرانی در قرن بیست و یکم نیز رشد و توسعه وسيعي را شاهد است. در این دوران، فلسفه فن بيان با علوم رایانه‌ای، ارتباطات و رسانه تلفيق شده و به علم خطابة (Communication) تعبير شده است. در قرن بیست و یکم، سخنورانى همچون استيو جابز (Steve Jobs)، تد تالك (TED Talk)، مالالا يوسف زاى (Malala Yousafzai) و الون ماسك (Elon Musk) به نوآورى در زمينه‌هاى فناورى، آموزش، حقوق زنان و فضا با استفاده از فن بيان پرداختند.
فن بیان و سخنرانی دو هنر تاثيرگذار ارزشمند هستند كه از ايام قديم و دوران باستان تا كنون رواج داشته و متناسب با مقتضيات هر دوره دستخوش تغييرات شده و تا زمان حال تاثير گذاري و اهميت خود را حفظ كرده اند و همواره در تاریخ بشر نقش مهمی داشته‌اند. این هنر‌ها به ما کمک می‌کنند که با دیگران ارتباط برقرار کنیم، ایده‌های خود را منتقل کنیم، تأثیر بگذاریم و تغییر ایجاد کنیم. فن بیان و سخنرانی را می‌توان هم به عنوان یک علم و هم به عنوان یک هنر در نظر گرفت. علم آن به ما قواعد و اصول كاربردي آن را آموزش می‌دهد و هنر آن به ما تجربه و تمرین آن را نشان می‌دهد.
مطالعه تاريخچه فن بيان و سخنراني نشان مي دهد؛ هر گاه شخصي در راستاي نيل به اهداف خود بدرستي از اين هنر استفاده نموده ، با نتايج چشمگير و خيره كننده اي روبرو شده است. و چه بسيار استعدادها و ظرفيتهايي كه فقط به دليل اينكه با بیان نامناسب به جامعه ارائه شده اند از صحنه روزگار محو شدند.

منابع

«The History of Rhetoric»

«Ancient Greek Rhetoric»

«Aristotle’s Rhetoric»

«The Five Canons of Rhetoric»

«Renaissance Rhetoric»